Dört yana saldıran bazı meczup tiplerinin ruhunda yapılacak bir tahlil ameliyesi çok dikkat çekicidir. Normal insan, bir tahmininin veya bir tasavvurunun yanlış çıktığını görünce hayalini hakikate göre düzeltir. Masal dünyası içinde yaşayan çocuk, bilakis, hayalini dışarı dünyanın gerçeklerine zorla kabul ettirmeye çalışır. Hayalini hakikat sanır. Bebekleriyle konuşur, bacaklarının arasına aldığı sandalyeyi at gibi görür. Çocuk mitomandır (sebepli sebepsiz yalan söylemekten hoşlanır). Bazı insanlar büyüdükleri zaman da çocukluğun bu masal dünyasında yaşamaktan tamamıyla kurtulamazlar. Hayallerini hakikat sanırlar. Kendilerini büyük ve kudretli görürler. Başkalarını buna inandırmak için yüksekten atıp tutar ve bin yalan uydururlar. Taşkın hayalleri onları heyecana ve daha sonra kederli bir sessizliğe götürür. Bu derecesi normal sayılır. Hekimlik dilinde “Cyclothmie” adını alan bir mizaçtır.
Bu mizacın devrevî cinnet şekillerinden biri halini alan azgın şekilleri vardır. Hekimlik dilinde (Türkçesi olmayan) şu teşhise varılır: “Pyschose maniaque dépressive”.
Bu sapıklıklarda, mübalağalı bir kendine güveniş ve kibir gösterişiyle birlikte, hayâsızlığın son haddi, yalancılık, düzenbazlık, din ve ahlâk iddialarının tam tersine, merhamet, insaf ve adalet duygularından yoksunluk, kendi kendini tenkit ve nefs murakabesi hassasından uzaklık, menfaat ve gurur sahalarında çeşitli belirtileri görülen şişkin bir bencillik vardır. Kendilerini daima medih ve karşılarındakini çok defa tezyif ederler. Isırıcı ve çirkin bir istihzaları vardır. Bağırarak konuşurlar, her meseleyi kendi çıkarlarına lâkırdı kalabalığına boğarlar, palavra atar, bin yeminle dolandırırlar, ahbaplarının öteberisini ödünç alıp satarlar, kumar oynarlar, borçlarını takıp kaçarlar, dedikodular ve iftiralarla etrafa saldırırlar. Sonra derin bir sessizlik, keder ve melankoli halinde, yeniden ölçü dışına fırlamak ve kudurmak için enerji toplarlar.
Bu sapıklar iş hayatında kavgacı ve bozguncu, yazı hayatında iftiracı ve saldırgan, cemiyet hayatında herkesi kendilerinden kaçırıcı ve nefret uyandırıcıdırlar. Fakat hasta oldukları için, beni merhametle nefret arasında şaşırtanları vardır. Şifalarından umudu kesince, merhametim nefretimi, nefretim de merhametimi dondurur. Onları hazin kaderlerine terk eder, geçer giderim.
KAYNAKÇA
Peyami SAFA, Eğitim Gençlik Üniversite Objektif 07, 10. Basım Sayfa 66