Dodurga, Oğuz boyları içerisinden Bozokların Ayhan boyuna bağlı bir boy olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaşgarlı Mahmud, Oğuz listesinde bu boyun on altıncı sırada olduğundan bahseder ve “Toturka” ismiyle zikreder. Reşiduddin ise Dodurga boyunu “Bozoklar arasında Ayhan’ın oğullarından biri” olarak gösterir. Kelime mânâsıyla Dodurga Reşiduddin’e göre “ülke almak ve yönetmek” anlamına gelmektedir. Ongonundan bahsederken de totem kuşu olarak kartal olduğunu belirtmiştir.

Oğuz boylarının resmî toplantılarında, her boyun sunulan yemeklerden yiyecekleri kısım bellidir. Bu bağlam zâten genellikle koyun eti üzerinden yapılır. Dedem Korkut’a göre bu boyun yiyeceği kısım Reşiduddin ile aynı olup “aşuğlu” tarafıdır. Her dört boyun ortak bir sükünü(yani genel toplantılarda yiyeceği et, ortak pay) gelir. Yazır, Döğer, Dodurga ve Yapırlı boyları sağ aşuğlu yani aşığın bulunduğu et tarafını yemektedir. Bu gelenek sâdece Oğuz elinde değil, diğer Türk kavimlerinde de devam etmiştir. Bu geleneğin oluşmasında ve yürümesindeki maksat bir boyun kendi eli içindeki siyâsî ve içtimâî hukukunu temsil edebilmesi içindir.(1)

Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Terakkime’sind,e ongunundan olarak her boyun kuşunu anlatırken Dodurga boyu için “Kızıl Kaçıgaya” kuşunu belirtmiştir. Kuş, Türklerde Gök tanrının idâresindeki bir varlıktır ve kutsaldır. Bundan dolayı da kuş insan için uğurlu bir canlıdır ve insana faydası olan bir varlıktır. Bu sebeple ölen kişinin ruhlarının bir kuş olup göğe yükselmesi Türklerde oldukça yaygındır. Türklerde en önemli kuş kartal ve doğandır.

Yakutlara göre, göğün en üst katında ve göğün yere açılan kapısında, yeri göğü bağlayan Dünya ağacının tepesinde çift başlı bir kartal otururdu. Göklerin korunması bu kartalın vazîfesiydi. Yine Yakut Türklerinde and, kartalın adıyla içilirdi. Evlerinin çevresinde Kartal gören Yakutlar, ona et ziyâfeti çekerlerdi. Dede Korkut hikâyelerinde “Kanglı Kocaoğlu Kan Turalı ”da Kan Turalı’yı yiğitleri bir kartal olarak tâbir ederler:

 

“ Kapkayalar başında yuva tutan Kadir ulu Tanrı’ya yakın uçan

Menciğini ağır taştan vızıldayıp müthiş inen

Arı gölün ördeğini şakıyıp alan

Koca üveyik dipte yürürken çekip yüzen

Karıncığı aç olsa kalkıp uçan

Cümle kuşlar sultanı Kartal kuşu

Kanadıyla saksağana kendisini bağırtır mı?

Alp yiğitler savaş günü hasmından kaygılanır mı?” (2)

 

Faruk Sümer’in Oğuzlar adlı eserinde bahsettiği üzere:

Tahrir defterlerinde Dodurga, Todurga ve Toturga gibi değişik şekillerde yazılan bu Oğuz boyuna âit Anadolu’da 24 yer adına rast gelinmektedir. Bu yer adlarından birini, Bolu’ya bağlı yörelerden (nâhiye) biri taşıyor. XIII. yüzyılın ikinci yarısında Tebriz’e gitmekte olan İtalyan seyyahlarından Pegolott Sivas’tan sonra Dudriaga denilen bir yere geliyor ki, bunun Dodurga olduğunda şüphe yoktur.

Bezm-u Rezm’de Zara ile birlikte Dodurga adlı bir bölgeden bahsedilir. Burası, Osmanlı devrinde Sivas’ın doğusunda, Zara’dan bir konak mesâfede, ana yol üzerinde bulunan bir köy idi.

Bu yer adlarından başka XVI. yüzyılda Anadolu’nun muhtelif yerlerinde olmak üzere bu boya mensup bazı teşekküller görülmektedir.

1. Ulu – Yörük:

Bu Türk topluluğu arasında yaşayan Dodurgalar, Bayezid devrinin ilk yıllarında 202 vergi nüfusundan ibâret olup, 7 kola ayrılmıştı. Turhal Türkleri de denilen Dodurga teşekkülü, XVI. yüzyılın ikinci yarısında birçok kışlaklara sâhip bulunuyordu. Onlar bu kışlaklarda diğer Ulu-Yörük oymakları gibi çiftçilik yapmaktadırlar. Bu Dodurga oymağının bir kolu XVI. yüzyılın ikinci yarısında Amasya’daki Sarı- Kurşun köyünde yerleşmiştir. Bu Dodurgalar şüphesiz daha büyük, eski bir Dodurga topluluğunun kalıntısıdır.

2.Tarsus:

Bu bölgede yaşayan ve kaynaklarda Varsak olarak anılan Türkmen oymakları arasında mühim bir Dodurga oymağı daha vardır. Bu oymak kendisini idâre etmiş olan Esen Beğ’e nisbetle Esenlü adını da taşıyor. Esen Beğ’in otağının bulunduğu yer Tarsus’un kuzeyindeki Eserim köyü idi. Dodurgalardan meydana gelmiş olan bu Esenlü boyu iki kola ayrılmış olup, bunlardan biri Bozca-Dodurga, diğeri de Ertene (Erdene) Beğ Dodurgası adlarını taşıyor. Burada geçen Bozca ve Ertene’nin Esen Beğ’in oğulları olduğu şüphesizdir.

Çukurova bölgesine âit 925 (1519) târihli en eski defterde bu Dodurgalar 34 obaya ayrılmışlardır. Bu obalardan her biri bir ekinliğe sâhip bulunmaktadır. Ayrıca Uzamış ve Kuzu adlı köylerin de Dodurgalara âit olduğu anlaşılıyor. Dodurga obalarından defterde Beş-Aşık ve Davud obalarına mensup bazı şahısların “ulemadan ve sulehadan” olmaları dolayısı ile avanz-ı divaniyye ve tekalif-i örfiyye’den kadimden muaf oldukları kaydedilmiştir.

3.Boz-Ulus:

Selim devrine âit Boz-Ulus defterine göre, bu topluluk arasındaki Dodurga varlığı 6 küçük kola ayrılmış bir oymaktır. Hamza ve kardeşi Abdi kethüdâlar ile Veli ve Şahin kethüdâlar tarafından idâre olunan Dodurga oymağının, aslında Dulkadirli eline mensup olduğu anlaşılıyor.

4.Ankara:

Ankara sancağına bağlı Haymana tâifesi arasında küçük bir Dodurga oymağı görülmektedir. Bu oymak Kanuni devrinde aynı adı taşıyan bir köyde oturmaktadır ki, bu köy bugün de mevcuttur. Bundan başka II. Bayezid devrinde Aksaray yöresinde de Dodurga adlı çok küçük bir oymağa rast gelinmektedir.

 

19.yüzyılın başında Oğuz ensabına dâir İran’da yazılmış bir risâlede, Dodurgalardan mühim bir zümrenin Türkmen çölünde (yâni Yaka Türkmen’lerinin yurdunda) yaşadığı söylendikten sonra, bu Dodurgaların o kadar zarif değil fakat dayanıklı ve iyi koşucu soy atlara sâhip bulundukları yazılmaktadır. Gerçekten Gökten topluluğunun iki kolundan birinin Dodurga adını taşıdığını biliyoruz (öbür kol Ali Dağlu). Bu Dodurga kolu da Bayındır Kırık ve Yanyak Sağrı obalarına, bu obalar da âilelere ayrılıyor. (3)

 

Dodurga Boyunun Anadolu’daki Yerleşim Yerleri

Dodurga- Afyon/ Sandıklı

Dodurga-Ankara/Yenimahalle

Dodurga- Bilecik/Bozüyük

Yeni Dodurga- Bilecik/Bozüyük Dodurga- Bolu/ Merkez Dodurga- Bolu/ Mudurnu

Dodurga- Çankırı/ Çerkeş Dodurga- Çankırı/ Orta

Dodurga- Çorum / Osmancık Aşağı Dodurga- Denizli/Acıpayam

Yukarı Dodurga- Denizli/Acıpayam Dodurga- Muğla/Fethiye

Dodurga- Sinop/ Boyabat Demiryurt (Todurge)- Sivas  Dodurga- Tokat- Çamlıbel Dodurga- Zonguldak-Ulus

 

KAYNAKÇA

(1)İslâm Ansiklopedisi- Oğuzlar- Dodurga

(2)Mustafa Sever, Türk Mitolojisinde Kuşlar, Milli Folklor, syf.84-86

(3)Faruk Sümer- Oğuzlar, syf.256/258