OĞUZ BOYLARINDAN: İĞDİR

İğdir boyu yirmi dört Oğuz boyu içerisinden Üçokların bir koludur. Kaşgarlı Mahmud, İğdir boyunu on dördüncü sırada belirtmiştir. Reşidüddin ise bu boyu “Yikdür” biçiminde telaffuz etmiş olup mânâsı ise “İyilik, büyüklük ve yiğitlik”tir. Ülüşü yâni şölenlerde bulunan et payı diğer boylarla ortak olarak “aşığlu”dur. Ongunu ise yâni simge kuşu Çakır’dır. Boya âit yer adları 16. yüzyılda genellikle Kastamonu yöresinde görülür. Bununla birlikte yine bu yüzyılda Adana yöresinden Muğla yöresine kadar uzanan coğrafyalarda genellikle güney kısımlarında yurt tutmuşlardır. Yine 16. yüzyılda II. Bayezid döneminde en kalabalık olarak nüfûslarını, İçel sancağında bulundurmaktadır. Bu devirde İçel’in Karataş kazâsında dokuz köy mevcuttur. Mut kazâsında Iğdırlı adında yüz on bir vergi nüfûslu bir köy bulunmaktadır. Bu yerleşkelerin başında bulunan Iğdır boyu, 1486 yılında Osmanlı Devleti’ne bağlı Varsak Beyleri arasındadır. Onun nesli ise aynı şekilde yüz yetmiş sekiz vergiyle birlikte Üç Başlı köyünde yaşamaktaydı. Silifke yöresinde yaşayan büyük Bozdoğan boyunun Niğde civârına göç etmiş kolu içinde de doksan üç ve yetmiş beş vergi nüfûsu vardır. Bu durumun göstergesi ise İğdirler ile Bozdoğanlar arasında bir akrabâlık olduğunu gösterir. Anadolu’nun çeşitli yörelerindeki bu isme sâhip olan köyler boyun varlığını temsil etmektedir.

Faruk Sümer’in yerleşme tahliline göre, Tarsus ilçesinde İğdir boyu iki kola ayrılmış olup Gökçelü’ de bulunmaktadır. Bu coğrafyada genellikle çiftçilikle meşgul olmuşlardır. İç-il (İçel -Mersin yöresinin eski adı) bölgesinde ise bu boy yerleşim olarak önemlidir. Genel îtibâriyle İç- il bölgesinde ağırlıklı olarak bulunan boylar; Beğdili, Yıva ve İğdirlerden meydana gelmiştir. Bu boyun Teke sancağında bulunan Kara-Hisar kazâsında iki yüz yetmiş iki vergi nüfûslu bir İğdir oymağı yaşamıştır. Yazıcıoğlu Ali Antalya’nın Gıyaseddin Keyhüsrev tarafından fethedilişini anlatırken: “Ol memleketin sahraları ve bîşeleri İğdir‘den yörük evi ile doldu.” demiştir. Bu durum da bize Teke’de İğdirlerin nüfûsunun çokluğunu göstermiştir. Hamid sancağının Eğridir kazâsındaki Yörükler arasında da bu boya mensup olan oymaklar görülmekle birlikte yine yetmiş iki vergi nüfûsu olarak kayıtlara geçmiştir. Yine verilere göre Menteşe sancağında yaşayan Iğdır oymağının büyük çoğunluğu ise Horzomlu adlı obada yerini almıştır.

Oğuz boylarının gerek kültürel dokusu gerekse târihteki rollerinden hareketle bize kesitler sunan ve târihe imzâsını atarak günümüze kadar gelen Dede Korkut Hikâyeleri bu bağlamda çok önemlidir. Günümüzde özellikle yakın târihte Türkmenistan’da yapılan çalışmalar sonucu dokuz boy derlemesi bu sahaya önemli katkılar sunmuştur. Türkmenistan’da derlenen bu boylar ile ilgili yazılı belgeler Türkmenistan Kol Yazmaları Enstitüsü’nde saklanmaktadır. Bunlardan “İza Berilediren Nesilsiz”, “Törelibey”, “Bamsım Beyrek”, “Imra”, “Daş Oğuzların Gaver Hanlığı’na Karşı Köreşi”, “Oğuzların Melallaşmakı”, “Igdır”, “Korkutun Kabri Kazılgı-1”, “Korkut’un Kabri Kazılgı-2” adlı derlemeler, Melek Erdem tarafından 1998 yılında hazırlanan doktora tezinde yayımlanmış daha sonra da Ankara’da basımları yapılmıştır. İğdir boyu, bu derlemede adının nereden geldiği üzerine ve neslinin devamı üzerine bir hikâye anlatmıştır. Derleme şu şekildedir:

“Salır Kazan bir gün ava çıkar. Av, avlar; kuş, kuşlar. Av hayvanlarının etini pişirip yer. Uykusu gelir, uyur. Salır Kazan uyuduğunda uzun zaman uyanmaz. Uyandığında bir kız onun başını dizinin üzerine almış, yüzüne bakmaktadır. Kızı görünce şaşırır. Tanışırlar. Birbirlerine âşık olup evlenirler. Kız, evlenmeden öncece üç şart ileri sürer. ‘Sen, ben yürüdüğüm zaman arkamdan bakma, saçımı taradığımda yanımda durma ve bakma, kuyudan su çektiğimde bana bakma.’ der.  Günlerin birinde sabah erkenden Salır Kazan uykudan uyanır. Bakar ki yanında kız yok. O vakit Salır Kazan ortağın deliğinden içeri bakar. İşte o kız kafasını dizinin üstüne almış taramaktadır. Salır Kazan bunu görünce ne yapacağını bilemez, şaşırır. Kız, Salır Kazan’ın baktığından habersiz. Salır Kazan bu durumu görüp bu kız yürüdüğünde arkasından bakmayı, kuyudan su çektiğinde onu izlemeyi düşünür. Bu durumdan sonra Salır Kazan kız ile av etinden yemek pişirip yer.  Biraz da eğlenirler. Bunlar bittikten sonra kıza kuyudan su getirmeye gider. Salır Kazan, gizlice onun arkasından bakar. Bakar ki onun ayaklarının parmakları geriye doğru dönük. Bu kız, kuyudan kendi saçına kovayı takıp kırk kulaç derinlikten su çıkartıp almaktadır. Salır Kazan bu durumu kıza açar. Kız şartlarına uymadığı için çekip gider. Salır Kazan da evine döner. Salır Kazan sonra yine ava çıkar. Bu kız, getirip onun kucağına bir çocuk bırakır ve Salır Kazan’ın çocuğu olduğunu söyler. Salır, çocuğu alıp eve getirir. Oğul toyu düzenlerler, adına da Iğdır/İğdir verirler. Çocuk göz açıp kapayıncaya kadar on sekiz yaşına gelir. Düşmanlarla savaşır, büyük başarılar kazanır. Bayındır Han ona çok değer verir.”

Bu derleme bir yerde bize aslında İğdir boyu ile Bayındır boyu arasındaki ilişkiyi de anlatmıştır. Geçmiş yazılarda da belirtildiği üzere Bayındır boyu da hemen hemen İğdir boyunun yerleşim alanlarında bulunmuştur. Yapılan derleme de buna ışık tutar vaziyettedir.

YERLEŞİM YERLERİ:

İğdir (Iğdır): Ankara-Kızılcahamam-Pazar

Kumlucayazırı (İydiryazırı): Antalya-Kumluca

Iğdır: Bolu-Düzce-Gümüşova

İğdir: Burdur-Yeşilova

İğdir: Bursa-Gürsu

İğdir (Iğdır): Çankırı-Kurşunlu

İğdir (Iğdır): Çankırı-Yapraklı

İğdir: Denizli-Çivril

İğdir (Iğdır): Eskişehir-Sarıcakaya

İğdir: Gümüşhane-Bayburt-Naden

İğdir (Cerit ): İçel-Merkez

Iğdır: Iğdır( il)

İğdir (Iğdır): Kars-Selim

Eski İğdir (Nefsiiğdir): Kastamonu-Araç-İğdir

İğdir: Kastamonu-Araç

İğdirkışla: Kastamonu-Araç

İğdir: Kastamonu-Küre

İğdir (Iğdır): Malatya-Hekimhan

İğdir: Samsun-Bafra-Kolay

İğdir: Sivas-Zara-Beypınarı

İğdir: Tokat-Artova

İğdir: Tokat-Zile

Başiğdir: Zonguldak-Ereğli (Eflani)

Kaynakça

(1)Sümer, Faruk. Oğuzlar (Türkmenler) Târihleri-Boy Teşkîlâtı- Destanları, Ankara, Ankara Üniversitesi Dil ve Târih- Coğrafya Fakültesi Yayınları.(1972).syf.347-349,

(2)Demir, Necati. Dede Korkut Destanının Türkmenistan Boyları

(3)https://islamansiklopedisi.org.tr/igdir–oguz-boyu