Kuzey Makedonya’da Türk varlığı konusu, her zaman biz Türk toplumunu düşündüren bir soru olmuştur. Acaba biz Türkler Kuzey Makedonya’ya Osmanlı ile mı geldik, yoksa ondan önce de orada mıydık? Bu yazımızda bu soruyu cevaplamaya çalışacağız. Bilindiği gibi Kuzey Makedonya’daki Türk varlığı, Osmanlılarla başlamadı. Bundan önce de Türk boylarının buraya yerleşmesi sonucu bölgede Türk izlerini görebiliyoruz.
Söylediğimiz gibi Makedonya’daki Türk varlığı çok eskilere dayanmaktadır. 4. yüzyıldan itibaren Hun Türklerinin Makedonya’daki varlığını Avar, Bulgar, Vardar Türkleri, Kuman ve Peçenek gibi Türk boyları takip etmiştir. Bu Türk boylarının Makedonya’da var olduğunu sadece tarih kitaplarından değil aynı zamanda arkeolojik verilerden de doğrulayabiliyoruz.
Değerli meslektaşım arkeolog Daniel Gjorgjevski, Gostivar şehrinin Çayle köyünde Viktor Lilçiç Adams başkanlığında yürütülen kale kazısı sırasında büyük olasılıkla saldırı zamanına ait olan Avar okunun bulunduğunu belirtti. Bu bulgu, bize Avarların Makedonya’nın iç kesimlerinde bulunduğunu gösteren önemli keşiflerden biridir.
Makedonya Türklerinin yetiştirdiği önemli araştırmacılardan olan Muzaffer Tufan, Osmanlılardan önce Makedonya’ya yerleşen Kumanları ve aynı zamanda Peçenekleri şöyle anlatıyor: Peçenek ve Kuman Türk boyları, Karadeniz’in kuzeyinden Tuna’yı aşarak Bulgaristan’dan Makedonya’ya göç etmişler ve burada kendi köy ve şehirlerini kurmuşlardır. Kumanların isim benzerliğinden de anlaşılacağı üzere Makedonya’nın Kumanova şehri, ismini Kumanlardan almıştır ve günümüzde de hâlâ bu isimle anılmaktadır. Yusuf Hamzaoğlu’nun araştırmasına göre tarihî kaynaklarda eski Kalkandelen ve Prizren yolunun Peçenek yolu olarak geçmesi, bize Peçeneklerin bölgedeki varlığını gösteren önemli veriler sağlıyor.
Kuzey Makedonya’daki akıbetleri hakkında pek çok görüş var. Bu görüşler arasında kabul edilen görüş; Türk boylarının zaman zaman göç ettiği, geri kalanların ise Slav kültür ortamına girerek sonunda Slav unsuru haline geldiği yönündedir.
Gerçek Türk hakimiyetinin Osmanlılarla başladığını görüyoruz. Osmanlı fetihleri, Anadolu’dan gelen Müslüman Türklerin bölgeye yerleşmesini sağladı. Bölgeye yerleşen Türkmenler, Kuzey Makedonya şehirlerinin gelişmesi ve kalkınmasında öncü oldular. Bu göçlerle birlikte Makedonya, kısa sürede Türk yurdu hâline geldi.
Söylediklerimiz doğrultusunda Kuzey Makedonya’daki Türk varlığını üç ana başlıkta toplamak mümkündür: Osmanlı öncesi dönem, Osmanlı dönemi ve Osmanlı sonrası dönem. Makedonya’dan anavatan Türkiye’ye 1912’den bu yana yaşanan yoğun göçe rağmen aşağıda zikredeceğimiz şehir ve köylerde hâlâ Türk nüfusunun bulunması önemlidir.
Balkan Savaşlarına kadar kesintisiz hakimiyetini sürdürdükten sonra Sırpların eline geçecek ve buradaki Müslüman Türkler üzerinde baskıların uygulanacağı bir dönem başlayacaktır. 1991 tarihinde bağımsızlığını kazanana kadar Yugoslavya’nın bir parçası olan Makedonya’da, Türklere karşı bir baskı politikası uygulanmasına rağmen buradaki Türkler, mücadelelerinden vazgeçmemiş ve mücadelelerini bugüne kadar taşımayı başarmışlardır.
Makedonya Cumhuriyeti, isminin ‘Kuzey Makedonya’ olarak değiştirilmesinin ardından 2019 yılında NATO’ya üye oldu. Ülkede yaşanan bu gelişme sonucunda 20 yıldır yapılamayan nüfus sayımı, 2021 yılında tartışmalı bir şekilde yapıldı. 2021 yılında yapılan son nüfus sayımına göre ülke genelinde Türk nüfusunun %3.98 olduğu ortaya çıkmıştır.
Ülke genelindeki Türk nüfusuna baktığımızda Doğu Makedonya’daki az sayıdaki Türk nüfusuna kıyasla Batı Makedonya şehirlerinde hâlâ var olan bir Türk nüfusunun bulunduğunu söyleyebiliriz. Bugün Türk varlığını canlı olarak sürdürenler arasında Üsküp, Manastır, Resne, Ohri, Struga, Gostivar ve köyleri, Kalkandelen ve köyleri, Kırçova ve köyleri, Pirlepe ve köyleri, Debre ve köyleri, Radoviş ve köyleri, İştip ve köyleri, Valandova ve köyleri, Ustrumca ve köyleri bulunmaktadır.
Görüldüğü gibi Makedonya Türkleri, her dönemde değişen yönetimlerin baskıları altında varlıklarını sürdürmeyi başarmıştır. Bugün ister istemez akıllara şu soru geliyor: Acaba önümüzdeki yıllarda azalan bu Türk nüfusu, bölgeye hâkim olan Slav veya Arnavut nüfusun altında yavaş yavaş eriyip gidecek mi? Yoksa şu anda Kuzey Makedonya Cumhuriyeti’nin izlediği bu hoşgörü politikası sonucunda var olmaya devam mı edecekler? Bunu zaman gösterecek ancak şunu söylemeliyim ki dağılmış gibi görünen Makedonya’da Türkler arasında bir beraberlik veya iş birliği olmazsa korkarım ki bu söylediklerimiz mümkün olacaktır.
KAYNAKÇA
Hamzaoğlu, Yusuf. Balkan Türklüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları. 2000.
Hamzaoğlu, Yusuf. Osmanlı’dan Önceki Dönemde Avrupa’da Türkler ve İslamiyet. Üsküp: Logos-A. 2019.
Tufan, Muzaffer. Göç Hareketleri ve Yugoslavya Türkleri. 5. Cilt. 15. Sayı. S. 925-976. 1989.
Popis2021.stat.gov.mk

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.