Yazar: Peyami Safa

Ocak 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

NAMUSLU OLMAK VASFI

Peyami Safa

Çok defa bir adamı methederken, başta onun dürüst, namuslu adam olduğunu söyleriz. Namuslu olmak bir vazife, bir tabiî hal değildir de bir meziyet midir? Bunu soranlar az değildir. Birçok normal vasıflar için de aynı: Ahmet Bey namuslu adamdır da Mehmet Bey, Hasan Bey, Hüseyin Bey namussuz mu? Ahmet Bey akıllı adamdır da ötekiler deli mi? Ahmet Bey’in gözü açıktır da başkalarının gözü kör mü? Bu tabiî vasıfları meziyet gibi sıralamak şunu söylemeye benziyor: – Ahmet Bey bulunmaz adamdır: Kaşı gözü vardır, ağzı burnu vardır, elleri ayakları vardır. Körler memleketinde şaşıların…

Devamı
Kasım 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Ben Ne Biçim Adamım?

Peyami Safa0 comment

Arada bir kendi kendisine: ‘’Ben ne biçim adamım?’’ diye soran kaç kişi vardır? Geçici bir hayret ve tecessüsle değil, hayranlıkla veya bir nefretle değil, devamlı ve samimî bir anlama ihtiyacıyla, kendi kendini karşısındaki koltuğa oturarak, bir hasta muayene eder gibi, peşin fikirlerden, uzak, kendini anlamaya çalışan kaç kişi var? Eski Greklerin Delf Mabedi üzerinde şu emir yazılı imiş: ‘’ Ey insan kendini bil!’’ Sokrates bunu çok tekrarladı. Dermiş ki: ‘’ Kendimi bilmeye muktedir olmadığım halde, başka şeyleri öğrenmeye çalışmak bana gülünç görünüyor.’’ Saint Augustin’in itiraflarında da şu cümle var: ‘’insanlar…

Devamı
Ekim 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

AHLÂK BUHRANININ YUVALARI

Peyami Safa0 comment

Memleketteki ahlâk faciaları hakkında duyduklarımız gazetelerde okuduklarımızdan, gazetelerde okuduklarımız bildiklerimizden, bildiklerimiz gördüklerimizden fazladır. Bunların hepsi, bize bir uçurum kenarında olduğumuz korkusunu veren yıkılış tablosunu doldurmaktadır. Öne sürülen çâreleri biliyorsunuz. Bazılarımıza göre, okullarımıza ahlâk dersleri koymak gerekir. Bazılarımıza göre, ahlâk bilinen bir şey olmaktan ziyade yaşanan bir şeydir. Terbiye öğretmez, alıştırır. Ahlâk terbiyesinin de ahlâk bilgileri veren derslere değil, ahlâk itiyatları kazandıran tesirlere dayanması lazımdır. Bazılarımıza göre bu tesirlerin mihrakı aile, bazılarımıza göre de mekteptir. Bazılarımıza göre ahlâk örnekleri devletten başlar, kaldırımda biter. Her yerde fazilet timsallerine ihtiyaç vardır. Fakat herkesten…

Devamı
Eylül 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Dinsiz Ahlâk Mümkün Müdür?

Peyami Safa0 comment

Dinsiz bir adamın ahlâk sahibi olması mümkün olup olmadığını soranlar oldu. Bu mesele birkaç cümlede kestirilip atılamayacak kadar büyük dünya problemlerinden biridir. Hemen hemen zamanımızın bütün ilim ve fikir adamları arasında münakaşalarının esas temellerinden birini teşkil eder. Cenevre’de “Milletlerarası Temas” toplantılarında, mecmualarda ve kitaplarda bu meselenin çeşitli ilimler zaviyesinden hakîkati araştırılmaktadır. Gerçek vasfına lâyık bir münevver, kestirme hükümler vermekten sakınır. Ancak, umumiyetle kabul edilen hakîkat şudur: Dünyadaki ahlâk buhranı, teknik ilerleme ile manevî gerileme arasındaki zıddına nisbetle sımsıkı bağlıdır. Bu nisbetsizliğin en büyük kurbanı gençlerdir. Bütün dünyada 16 ile 20…

Devamı
Ağustos 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

BAŞIBOŞ MEFHUMLAR ANARŞİSİ

Peyami Safa0 comment

Fikir adamlarımızın çoğu bir ahlâk buhranı içerisinde olduğumuzu kabul eder, sanırım. Fakat ahlâk mevzuunda araştırmalarımız yoktur. İrtica gibi sık sık tekrarlanan bu ahlâk sözünün de tarifi, ilmi tenkidi ve münakaşası yapılmamıştır. Şöhretli Fransız sosyoloğu Georges Gurtvitch umumiyetle kabul edilen tek ahlâk anlayışı yerine 8 ahlâk çeşidi sayar: 1.anânevi (geleneksel) ahlak (İntizamlı tekrarlardan doyan adet, gelenek ve görenek ahlâkı) 2.gayeli ve faydacı ahlâk (zevk, saadet, sıhhat, rahat, uzun ömür, nizam, ilerilik, devletin kudreti ilah…gibi dünya nimetleri arayan faydacı ahlâk) 3.fazilet ahlâkı (1.cesaret 2.sadaket 3.samimiyet 4.itidal 5.tevazu 6.mahviyet 7.dürüstlük 8.Alicenaplık 9.fedakarlık 10.şefkat…

Devamı
Temmuz 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

PEYAMİ SAFA – AHLÂKTA İDEAL

Peyami Safa0 comment

Yeni felsefe temellerine ‘’kişi’’ diye geçen fert, uzviyetiyle tabiatı, şahsiyetiyle cemiyeti temsil eder. Ferdin vücut yapısında tabiatın en büyük mümessili insiyaktır, ruh yapısında en büyük mümessili idealdir. İnsiyakla ideal devamlı bir çatışma halindedir. İnsiyakın galebesi ferdi obur, şehvetli, uykucu veya haşarı, yırtıcı ve merhametsiz yapar; bunun ruhtaki akisleri kibir, menfaatperestlik, aşırı lüks ve kazanç hırsıdır. Bizi insiyaklarımızın kuklası olmaktan alıkoyan, cemiyetin ruhumuzdaki parıltısından başka bir şey olmayan idealdir. İdealdir ki, bize fizik hayatımızdan daha üstün mânâlar için yaşadığımız ve hayvandan ayrıldığımızı hissettirir; idealdir ki iştahlarımıza, insiyaklarımızın arsız isteklerine hudut çizer.…

Devamı
Haziran 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Dünya ve Memlekette Ahlâk Dâvâsı

Peyami Safa0 comment

Muhakkak ki bütün dünyayı saran görülmemiş bir ahlâk sarsıtısı içindeyiz. Hepimizin teker teker müşâhade zaviyelerimizin içine giren misaller pek çok. Duyduklarımız ve gazetelerde okuduklarımız da başka. İnanmaya değer bir zâttan aldığım mektup, memleketteki ahlâksızlıkların dehşet verici bir tablosunu çiziyor. Vilâyet, kaza ve hüviyet bildiren isimleri buraya alacak değilim. Hülâsanın hülâsası şu: Babasından gebe kalan ve çocuğunu düşünürken ölen kızın hikâyesi; kız kardeşiyle münasebette bulunarak dünyaya getirdikleri çocuğu boğup öldürdükten sonra kaçan bir marangozun hikâyesi; babasının metresi olduğu için evlenme isteklerinin reddeden güzel bir kızın hikâyesi, genç ve dul annesiyle münasebette…

Devamı
Abide Şahsiyetlerden Nisan 2019 Yeni Ufuk Dergisi 2019 

İSTEMEK

Peyami Safa0 comment

İstemenin haklı olmak için yettiği bir dünyadayız. Arzu mânâsında istemek, talep mânâsında istemek, irade mânâsında istemek, istemek oğlu istemek. Bu dünya isteyenlerindir. Aza değil, çoğa bile kanmayanların istemek hummaları arasında yaşıyoruz. Her canlı şey eğer kartlaşmamışsa veya ihtiyarlamamışsa, her canlı şey, nebat, hayvan ve insan, her canlı şey, yaşadıkça istiyor, istedikçe buluyor, buldukça daha fazlasını istiyor; çünkü her canlı şey eğer kartlaşmamışsa veya ihtiyarlamamışsa büyüyor. Yalnız kart ve yalnız ihtiyar, mevcudunu muhâfaza dâvâsındadır. Fakat muvaffak olamıyor ve ölüyor. Ölüm daha fazlayı istememekten başlıyor, istememeyi istemekle devam ediyor, hiçbir şey istememekte…

Devamı
Mart 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

İŞ ADAMI VE KAHRAMAN

Peyami Safa0 comment

Cumhuriyet , 18 Temmuz 1942 Buhar makinesi doğduğu tarihten beri bütün Anglo-Sakson dünyasında ideal insan tipini businessman (iş adamı) temsil etmeye başladı. Sanayi kapitalizmi inkişaf ettikçe antikitenin kahramanları ve ortaçağın “azizleri yerine petrol kralları, kömür kralları, otomobil kralları geçiyordu. Ütilitarizm (faydacılık) felsefesinin buharın keşfinden pek az sonra Bentham ’dan J. Stuart Mill’ e kadar İngiltere’de doğmuş ve parlamış olması bir tesadüf değildir. Muvaffakiyeti hakikatin yerine koyan pragmatizm felsefesinin de Amerika’da itibar kazanmasına şaşılmaz. Bilgiyi faydanın emrine veren, doğru mefhumunun yerine kazanç mefhumunu geçiren ve menfaati bir hak ve ahlâk prensibi…

Devamı
Şubat 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

SÜRÜ ADAMI

Peyami Safa0 comment

Bir adam vardır ki, hiçbir düşüncesinde, hiçbir hareketinde “kendi kendisi” olamaz. Ne düşünse, ne yapsa, ne söylese kendini değil, mensup olduğu sosyeteyi, ırkı, muhiti ve dışardan aldığı telkinleri dile getirir. Kendiliğinden hiçbir şey bulmamıştır. Başka birinin sisteminden aldığı fikirleri ve akideleri o sistemin sahibinden daha softaca müdafaa eder. İradesi de böyle dışardan gelme, yanaşma, iğreti bir hareket mihrakıdır. Bilmez ki, asıl kendi kendisi, kendi içi, sonsuz imkânların, keşfedilmediği için körleşen ve tıkanan istidatların tükenmez hazinesidir. Örneğini kendinde değil, hep dışarıda aradığı için muayyen bir fikre, bir akideye, başkasının kurduğu sisteme…

Devamı