Temmuz 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

PEYAMİ SAFA – AHLÂKTA İDEAL

Peyami Safa0 comment

Yeni felsefe temellerine ‘’kişi’’ diye geçen fert, uzviyetiyle tabiatı, şahsiyetiyle cemiyeti temsil eder. Ferdin vücut yapısında tabiatın en büyük mümessili insiyaktır, ruh yapısında en büyük mümessili idealdir. İnsiyakla ideal devamlı bir çatışma halindedir. İnsiyakın galebesi ferdi obur, şehvetli, uykucu veya haşarı, yırtıcı ve merhametsiz yapar; bunun ruhtaki akisleri kibir, menfaatperestlik, aşırı lüks ve kazanç hırsıdır. Bizi insiyaklarımızın kuklası olmaktan alıkoyan, cemiyetin ruhumuzdaki parıltısından başka bir şey olmayan idealdir. İdealdir ki, bize fizik hayatımızdan daha üstün mânâlar için yaşadığımız ve hayvandan ayrıldığımızı hissettirir; idealdir ki iştahlarımıza, insiyaklarımızın arsız isteklerine hudut çizer.…

Devamı
Haziran 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Dünya ve Memlekette Ahlâk Dâvâsı

Peyami Safa0 comment

Muhakkak ki bütün dünyayı saran görülmemiş bir ahlâk sarsıtısı içindeyiz. Hepimizin teker teker müşâhade zaviyelerimizin içine giren misaller pek çok. Duyduklarımız ve gazetelerde okuduklarımız da başka. İnanmaya değer bir zâttan aldığım mektup, memleketteki ahlâksızlıkların dehşet verici bir tablosunu çiziyor. Vilâyet, kaza ve hüviyet bildiren isimleri buraya alacak değilim. Hülâsanın hülâsası şu: Babasından gebe kalan ve çocuğunu düşünürken ölen kızın hikâyesi; kız kardeşiyle münasebette bulunarak dünyaya getirdikleri çocuğu boğup öldürdükten sonra kaçan bir marangozun hikâyesi; babasının metresi olduğu için evlenme isteklerinin reddeden güzel bir kızın hikâyesi, genç ve dul annesiyle münasebette…

Devamı
Abide Şahsiyetlerden Nisan 2019 Yeni Ufuk Dergisi 2019 

İSTEMEK

Peyami Safa0 comment

İstemenin haklı olmak için yettiği bir dünyadayız. Arzu mânâsında istemek, talep mânâsında istemek, irade mânâsında istemek, istemek oğlu istemek. Bu dünya isteyenlerindir. Aza değil, çoğa bile kanmayanların istemek hummaları arasında yaşıyoruz. Her canlı şey eğer kartlaşmamışsa veya ihtiyarlamamışsa, her canlı şey, nebat, hayvan ve insan, her canlı şey, yaşadıkça istiyor, istedikçe buluyor, buldukça daha fazlasını istiyor; çünkü her canlı şey eğer kartlaşmamışsa veya ihtiyarlamamışsa büyüyor. Yalnız kart ve yalnız ihtiyar, mevcudunu muhâfaza dâvâsındadır. Fakat muvaffak olamıyor ve ölüyor. Ölüm daha fazlayı istememekten başlıyor, istememeyi istemekle devam ediyor, hiçbir şey istememekte…

Devamı
Mart 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

İŞ ADAMI VE KAHRAMAN

Peyami Safa0 comment

Cumhuriyet , 18 Temmuz 1942 Buhar makinesi doğduğu tarihten beri bütün Anglo-Sakson dünyasında ideal insan tipini businessman (iş adamı) temsil etmeye başladı. Sanayi kapitalizmi inkişaf ettikçe antikitenin kahramanları ve ortaçağın “azizleri yerine petrol kralları, kömür kralları, otomobil kralları geçiyordu. Ütilitarizm (faydacılık) felsefesinin buharın keşfinden pek az sonra Bentham ’dan J. Stuart Mill’ e kadar İngiltere’de doğmuş ve parlamış olması bir tesadüf değildir. Muvaffakiyeti hakikatin yerine koyan pragmatizm felsefesinin de Amerika’da itibar kazanmasına şaşılmaz. Bilgiyi faydanın emrine veren, doğru mefhumunun yerine kazanç mefhumunu geçiren ve menfaati bir hak ve ahlâk prensibi…

Devamı
Şubat 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

SÜRÜ ADAMI

Peyami Safa0 comment

Bir adam vardır ki, hiçbir düşüncesinde, hiçbir hareketinde “kendi kendisi” olamaz. Ne düşünse, ne yapsa, ne söylese kendini değil, mensup olduğu sosyeteyi, ırkı, muhiti ve dışardan aldığı telkinleri dile getirir. Kendiliğinden hiçbir şey bulmamıştır. Başka birinin sisteminden aldığı fikirleri ve akideleri o sistemin sahibinden daha softaca müdafaa eder. İradesi de böyle dışardan gelme, yanaşma, iğreti bir hareket mihrakıdır. Bilmez ki, asıl kendi kendisi, kendi içi, sonsuz imkânların, keşfedilmediği için körleşen ve tıkanan istidatların tükenmez hazinesidir. Örneğini kendinde değil, hep dışarıda aradığı için muayyen bir fikre, bir akideye, başkasının kurduğu sisteme…

Devamı
Ocak 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

BAŞKA SEBEBİ VAR MI?

Peyami Safa0 comment

Olgunluk bir ihtiras disiplinidir. Eskiler buna sahip olanlara “kâmil adam” derlerdi. Hakikatte her medenî adamın vasfı, ruh kargaşalıklarını önleyen bu iç disipline sahip olmaktır. Kendi ölçüsünde bir iradenin emrinde olmayan, frensiz bir ihtiras, yapıcı olduğu kadar da yıkıcıdır. Nerede yapar, ne zaman yıkar, kendi med ve cezirlerinin gizli sebebilik mekanizmasından haberi olmadığı için, bunu kendisi de bilmez. İhtirasların en şiddetlisi ve bundan ötürü en tehlikelisi politikacının ruhunu şişirir. En büyük aşkla rekabet eden ikbal hırsına en büyük kumarın heyecanı karışır. Tarihin tüyler ürpertici trajedileri bu ihtirasın gemi azıya aldığı devirlerdedir.…

Devamı
Abide Şahsiyetlerden Aralık 2018 Yeni Ufuk Dergisi 2018 

BAZI MECZUP TİPLERİNE TOPLU BİR BAKIŞ

Peyami Safa0 comment

Dört yana saldıran bazı meczup tiplerinin ruhunda yapılacak bir tahlil ameliyesi çok dikkat çekicidir. Normal insan, bir tahmininin veya bir tasavvurunun yanlış çıktığını görünce hayalini hakikate göre düzeltir. Masal dünyası içinde yaşayan çocuk, bilakis, hayalini dışarı dünyanın gerçeklerine zorla kabul ettirmeye çalışır. Hayalini hakikat sanır. Bebekleriyle konuşur, bacaklarının arasına aldığı sandalyeyi at gibi görür. Çocuk mitomandır (sebepli sebepsiz yalan söylemekten hoşlanır). Bazı insanlar büyüdükleri zaman da çocukluğun bu masal dünyasında yaşamaktan tamamıyla kurtulamazlar. Hayallerini hakikat sanırlar. Kendilerini büyük ve kudretli görürler. Başkalarını buna inandırmak için yüksekten atıp tutar ve bin…

Devamı
Abide Şahsiyetlerden Nisan 2018 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2018 

DÜŞÜNMEK İŞKENCESİ

Peyami Safa0 comment

Bütün sürat vasıtalarından beklediğimiz şey vakit kazanmaktır ve insan, tabiattan buhar ve elektrikle beraber sanki vakit de istihsal ediyor. Fakat bugün, buhar ve elektriğin keşfinden evvelki zamanlardan daha az vaktimiz var. Kazandığımız vakti istirahat için değil, eskisinden fazla çalışmak için sarfediyoruz. Buharın ve elektriğin nimetlerinden en az istifade eden Asya’da istirahat müddet ve imkânı daha çok olduğu halde, buharın ve elektriğin nimetlerinden en çok istifade eden Amerika’da istirahat müddeti ve imkânı daha azdır. Sürat çoğaldıkça düşünmeye bile vaktimiz kalmıyor. Elini çenesine, yahut şakağına dayamış, başı öne düşük ve kaşları çatık,…

Devamı
Abide Şahsiyetlerden Şubat 2018 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2018 

OKUYUCU OLMAK SANATI

Peyami Safa0 comment

Bir kitap okuduğu zaman müellifin hayallerini ve fikirlerini takip ettiğine emin olmayan okuyucu pek azdır. İşte büyük bir aldanış: Okuyucunun müellifi ait olduğunu sandığı şeylerin çoğu, hakikatte kendi fikirleri ve hayalleridir. Bir hikâye okuyorsunuz. İlk cümle şu: “Yağmurlu bir Nisan akşamıydı.” Müellifin bu akşamı tasvir etmek için kullanacağı vasıflar ne olursa olsun, sizin tahayyül edeceğiniz şey, unsurlarını kendi hayatınızın parça parça tecrübelerden alarak yine kendinizin tasarladığınız bir sahne olacaktır. Hayalinizde ya kendi hatıralarınız arasından muayyen bir tanesi yahut da ayrı ayrı intibalarınızdan mürekkep bir manzara canlanacak. Başka türlü olmasına imkân…

Devamı
Mart 2018 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2018 

OKUMAK SAADETİ

Peyami Safa0 comment

Kendi kendimi yetiştirmek zorunda olduğum, işkence derecesinde ağır cehd ve zahmetlerle dolu ilk gençlik çağımda, beni hayata hazırlayan kitaplardan biri de Sir John Lubock’un “Hayatın İdaresi” adındaki eseridir. Dün eski kitaplarımı karıştırırken onu buldum. Üstündeki tarihe göre, tam kırk iki sene evvel, on beş yaşımda okuyup birçok satırlarının kenarlarını çizdiğim kitap. Rastgele bir sayfa açtım. Bir İngiliz metropolidinin beşyüz sene evvel kitaplar hakkında yazdığı şu satırları tekrar okudum: “İşte değneksiz, acı söz söylemeden, öfkelenmeden, hediye ve para istemeden bize bilgi veren hocalar… Onlara yaklaşırsanız, uyumadıklarını görürsünüz. Sual sorarsanız, sizden bir…

Devamı