Yazar: Peyami Safa

Haziran 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

KOYUN SÜRÜSÜ VE İNSAN CEMİYETİ

Peyami Safa

Her koyun kendi bacağından asılır, diyoruz. Eğer bu sözün mânâsı, her ferdin bir dereceye kadar istiklâli ise doğru, tam istiklâli ise yanlıştır. İnsanlar koyunlardan ziyâde birbirlerine bağlıdır. Hem de, koyun bile kesildikten sonra kendi bacağından asılır; sağken sürü halindedir ve yine atalar sözü diyor ki: ‘‘Sürüden ayrılanı kurt kapar.’’ Filozoflar ferdin cemiyet içinde ne dereceye kadar hür ve müstakil olabileceğini çok düşünmüşlerdir. Bu fikrin babası Rousseau insanın hür doğduğunu söyler. Bunun güzel bir hayalden fazla kıymeti olmadığını yeni öğreniyoruz. Çünkü cemiyet mevzû ile uğraşan sosyoloji yeni bir ilimdir. O bize…

Devamı
Mayıs 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

SIKI DİSİPLİNDEN HÜR DİSİPLİNE

Peyami Safa

Pedagojiye sorarsanız, disiplin yapan iki usul vardır: Biri otorite yoludur ki, çocuk üzerine dışarıdan tesir eder; öteki hürriyet yoludur ki, çocuğu her türlü intibaklara kendi içinden hazırlar. Otoriteye dayanarak çocuğun üstüne dışarıdan tesir eden disiplin, hiçbir mukavemet ve istisnâ tanımayarak münâkaşa edilmez bir kaide halinde, kendini zorla kabul ettirir; halbuki, hürriyet usulünü tercih eden disiplin, çocuktan körü körüne itâat değil anlayış ister. Spencer’in sözü meşhurdur: ‘‘Ahlâk terbiyesinin hedefi, başkaları tarafından değil, kendi kendisi tarafından idâre edilmeye muktedir insan yetiştirmektir.’’ Böyle düşünenlere göre çocuğa en uygun gelen disiplin, ona kendi kendisini…

Devamı
Nisan 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

BEDEN VE RUH TEMİZLİĞİ

Peyami Safa

Vücudumuzu temizlemek mümkündür. Fakat ruhumuzun, şuurumuzun üstünü, altını ve hâfızamızı günlük hayatın kirli tesirlerinden kurtaran bir ruh banyosu yapmamız mümkün müdür? Eski ve yeni bütün Mistiklere ( Tasavvuf ve Tarîkat erbabına ), Yogilere ve benzeri akîde sâliklerine göre elbette. Ben, İslâm mutasavvıflarının ‘‘Mâsivâdan tecerrüd’’ dedikleri, dışa bağlantılardan, duyu muhtevâlarından ve günlük hayat tesirlerinden silkinmenin, kendi kendimin ötesine yücelmenin, varlığımın merkezini daha yüksek bir plana nakletmenin tekniğini tecrübe ile bilen bir insan değilim. Herkes gibi benim de, zaman zaman kendimden geçer gibi olduğum, gözlerimin daldığı ve her şeyi unuttuğum anlar vardır.…

Devamı
Şubat 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

PARA VE AHLAK

Peyami Safa

Yirmi sene kadar var. Paris’te bir gece, büyük mağazalardan birinin vitrinin önünde, genç ve zengin bir Türk hanımı bana sordu: -Fakir bir kadının ahlâkı üzerinde bu vitrinlerin menfi bir tesiri olabileceğini kabul eder misiniz? -hayır, dedim, doğrudan doğruya değil. Ahlak meselesini bu hanım gibi düşünmek, çözülmesi güç bir düğümü bıçakla kesmek gibidir. Bir medeniyet nizamı içinde ve bir cemiyette ahlâk bozuluşunun o kadar çeşitli sebepleri vardır ki, bunları bire indirip vitrini, lüksü veya parayı suçlandırmak, düşünmekten yorulmuş bir zekâyı dinlendirir, fakat dâvâyı halletmez. Paranın bâzen vicdan satın aldığı doğrudur. Fakat…

Devamı
Ocak 2020 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2020 

NAMUSLU OLMAK VASFI

Peyami Safa

Çok defa bir adamı methederken, başta onun dürüst, namuslu adam olduğunu söyleriz. Namuslu olmak bir vazife, bir tabiî hal değildir de bir meziyet midir? Bunu soranlar az değildir. Birçok normal vasıflar için de aynı: Ahmet Bey namuslu adamdır da Mehmet Bey, Hasan Bey, Hüseyin Bey namussuz mu? Ahmet Bey akıllı adamdır da ötekiler deli mi? Ahmet Bey’in gözü açıktır da başkalarının gözü kör mü? Bu tabiî vasıfları meziyet gibi sıralamak şunu söylemeye benziyor: – Ahmet Bey bulunmaz adamdır: Kaşı gözü vardır, ağzı burnu vardır, elleri ayakları vardır. Körler memleketinde şaşıların…

Devamı
Kasım 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Ben Ne Biçim Adamım?

Peyami Safa0 comment

Arada bir kendi kendisine: ‘’Ben ne biçim adamım?’’ diye soran kaç kişi vardır? Geçici bir hayret ve tecessüsle değil, hayranlıkla veya bir nefretle değil, devamlı ve samimî bir anlama ihtiyacıyla, kendi kendini karşısındaki koltuğa oturarak, bir hasta muayene eder gibi, peşin fikirlerden, uzak, kendini anlamaya çalışan kaç kişi var? Eski Greklerin Delf Mabedi üzerinde şu emir yazılı imiş: ‘’ Ey insan kendini bil!’’ Sokrates bunu çok tekrarladı. Dermiş ki: ‘’ Kendimi bilmeye muktedir olmadığım halde, başka şeyleri öğrenmeye çalışmak bana gülünç görünüyor.’’ Saint Augustin’in itiraflarında da şu cümle var: ‘’insanlar…

Devamı
Ekim 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

AHLÂK BUHRANININ YUVALARI

Peyami Safa0 comment

Memleketteki ahlâk faciaları hakkında duyduklarımız gazetelerde okuduklarımızdan, gazetelerde okuduklarımız bildiklerimizden, bildiklerimiz gördüklerimizden fazladır. Bunların hepsi, bize bir uçurum kenarında olduğumuz korkusunu veren yıkılış tablosunu doldurmaktadır. Öne sürülen çâreleri biliyorsunuz. Bazılarımıza göre, okullarımıza ahlâk dersleri koymak gerekir. Bazılarımıza göre, ahlâk bilinen bir şey olmaktan ziyade yaşanan bir şeydir. Terbiye öğretmez, alıştırır. Ahlâk terbiyesinin de ahlâk bilgileri veren derslere değil, ahlâk itiyatları kazandıran tesirlere dayanması lazımdır. Bazılarımıza göre bu tesirlerin mihrakı aile, bazılarımıza göre de mekteptir. Bazılarımıza göre ahlâk örnekleri devletten başlar, kaldırımda biter. Her yerde fazilet timsallerine ihtiyaç vardır. Fakat herkesten…

Devamı
Eylül 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

Dinsiz Ahlâk Mümkün Müdür?

Peyami Safa0 comment

Dinsiz bir adamın ahlâk sahibi olması mümkün olup olmadığını soranlar oldu. Bu mesele birkaç cümlede kestirilip atılamayacak kadar büyük dünya problemlerinden biridir. Hemen hemen zamanımızın bütün ilim ve fikir adamları arasında münakaşalarının esas temellerinden birini teşkil eder. Cenevre’de “Milletlerarası Temas” toplantılarında, mecmualarda ve kitaplarda bu meselenin çeşitli ilimler zaviyesinden hakîkati araştırılmaktadır. Gerçek vasfına lâyık bir münevver, kestirme hükümler vermekten sakınır. Ancak, umumiyetle kabul edilen hakîkat şudur: Dünyadaki ahlâk buhranı, teknik ilerleme ile manevî gerileme arasındaki zıddına nisbetle sımsıkı bağlıdır. Bu nisbetsizliğin en büyük kurbanı gençlerdir. Bütün dünyada 16 ile 20…

Devamı
Ağustos 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

BAŞIBOŞ MEFHUMLAR ANARŞİSİ

Peyami Safa0 comment

Fikir adamlarımızın çoğu bir ahlâk buhranı içerisinde olduğumuzu kabul eder, sanırım. Fakat ahlâk mevzuunda araştırmalarımız yoktur. İrtica gibi sık sık tekrarlanan bu ahlâk sözünün de tarifi, ilmi tenkidi ve münakaşası yapılmamıştır. Şöhretli Fransız sosyoloğu Georges Gurtvitch umumiyetle kabul edilen tek ahlâk anlayışı yerine 8 ahlâk çeşidi sayar: 1.anânevi (geleneksel) ahlak (İntizamlı tekrarlardan doyan adet, gelenek ve görenek ahlâkı) 2.gayeli ve faydacı ahlâk (zevk, saadet, sıhhat, rahat, uzun ömür, nizam, ilerilik, devletin kudreti ilah…gibi dünya nimetleri arayan faydacı ahlâk) 3.fazilet ahlâkı (1.cesaret 2.sadaket 3.samimiyet 4.itidal 5.tevazu 6.mahviyet 7.dürüstlük 8.Alicenaplık 9.fedakarlık 10.şefkat…

Devamı
Temmuz 2019 Yeni Ufuk Dergisi Yeni Ufuk Dergisi 2019 

PEYAMİ SAFA – AHLÂKTA İDEAL

Peyami Safa0 comment

Yeni felsefe temellerine ‘’kişi’’ diye geçen fert, uzviyetiyle tabiatı, şahsiyetiyle cemiyeti temsil eder. Ferdin vücut yapısında tabiatın en büyük mümessili insiyaktır, ruh yapısında en büyük mümessili idealdir. İnsiyakla ideal devamlı bir çatışma halindedir. İnsiyakın galebesi ferdi obur, şehvetli, uykucu veya haşarı, yırtıcı ve merhametsiz yapar; bunun ruhtaki akisleri kibir, menfaatperestlik, aşırı lüks ve kazanç hırsıdır. Bizi insiyaklarımızın kuklası olmaktan alıkoyan, cemiyetin ruhumuzdaki parıltısından başka bir şey olmayan idealdir. İdealdir ki, bize fizik hayatımızdan daha üstün mânâlar için yaşadığımız ve hayvandan ayrıldığımızı hissettirir; idealdir ki iştahlarımıza, insiyaklarımızın arsız isteklerine hudut çizer.…

Devamı