OĞUZ BOYLARINDAN: KIZIK

Kızık boyu, Yıldız Han Oğullarına bağlı olmakla birlikte Bozkır Kartalını simgeleyen ve ongunlarını bunun üzerine inşâ etmiş bir Oğuz boyudur. Boylar arasında en çok kuş simgesini oluşturan özelliğe sâhip olmasıyla bilinirler. Kızık boyu, Oğuz Destanı, Uygur ve Karahanlı metinlerinde bahsi geçmekle birlikte Kızık sözcüğü anlam bakımından “töreye saygılı, disiplinli ve ciddi halk” anlamına gelir. Reşîdüddîn (14. yüzyılın başları), eserinde Oğuzlar’ın Bozoklar kolunun Yıldız Han oğulları arasında gösterdiği Kızıklar’ın ülüşünün “sağ umaca”, ongununun tavşancıl olduğunu belirtmiş ve damgasının şeklini vermiştir. Yine Reşîdüddîn bu eserinde Kızık kelimesi için “kuvvetli ve yasakta ciddi”; Ebu’l Gâzi Bahadır Han, “Kahraman” olarak; Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı eserinde ise “Bilgili ve Hikmet sâhibi” olarak geçer ve şu dizelerle anlatılır:

“İlig bolsa isiz, ajung buzar

Kısıglısı bolmasa, yoldan azar.”

(Eğer Han kötü olsa acunu bozar/Halk da ciddi olmazsa yolundan azar.)

Bu da yine devlet ahlâkına uygunluk açısından hükümdara atfedilmiş bir özellikten ziyâde nasîhat usûlüdür.

Faruk Sümer’e göre Kızıklar, özellikle Osmanlı döneminin tahrir defterlerinde Kızıklar’a âit yirmi sekiz yer adı görüldüğünü belirtmiştir. En önemlisi burada Kızık boyu mensupları, çoğunluklu olarak Ankara’nın Çubuk ve Ayaş kazâlarında görülmektedir. Faruk Sümer’e göre 16. yüzyılda ancak bir oymağa rastlanmıştır ki bu da Halep Türkmenleri arasında bulunmaktadır. Yine Faruk Sümer’e göre Kanunî devrine âit eski defterlerde Kızık oymağı biri yüz altmış iki, diğeri de on altı vergi evi olmak üzere ikiye ayrılmış durumdadır. Zaman içerisinde devamlı artan bir Kızık oymağının önemli bir kısmı da 17. yüzyılda Antep bölgesine yerleşmiş ve yerleşenlerin yine önemli bir kısmı “Oturak-Kızık” adı ile anılmıştır. Oturak-Kızıklar, Sultan İbrahim devrinde (1639-1648) Antep bölgesindeki Oğurca, Damlaluca, Çay-Kuyu, Sakal, Kara-Dinek, Yalan-Kaz, Üç-Kilise ve Taşlıca adlı köyler ile Antep şehrinde ve yine Antep’e bağlı diğer bâzı köy ve kasabalarda yaşamışlardır. Bu bölge, 19. yüzyılın sonlarına kadar kendi adları ile anılan idârî bir yöre (nâhiye) hâlinde kalmıştır. Bugün ise hâlâ kendi adlarına âit yerleşim yerleri muhâfaza edilmektedir. Şu an günümüzde Bursa’da birçok yerleşkenin ismi bu boya âittir. Sırasıyla verecek olursak: Derekızık, Hamamlıkızık, Cumalıkızık, Fidyekızık, Değirmenlikızık gibi köyler şu an var olan Bursa’nın köyleridir. Yine bu yöreye âit şu anda mevcut olmayan köyler ise sırasıyla: Bayındırkızık, Bodurkızık, Dallıkızık, Ortakızık, Camillikızık, Kiremitçikızık, Kızıkşıhlar’dır.

Genellikle Orhan Gâzi döneminde ismi verilen bu köylerin her birinin anısı da ismin veriliş hikâyesi de ayrıdır ve ayrıca târihimize, kültürümüze ışık tutan niteliktedir.

Rivâyetlere göre Hamamlıkızık adının bu köyde hamam bulunmasından, Cumalıkızık adının çevre köylülerin buradaki câmide Cuma namazı kılmalarından, Fidyekızık adının tutsaklardan fidye alınmasından, Bayındırkızık adının bu köyün güzel ve bakımlı olmasından, Dallıkızık adının bu köyün çok sık ağaçlar içine kurulmuş olmasından geldiği anlatılır. Orhan Gâzi dönemiyle ilgili bir rivâyete göre, Tokat tarafından gelip Bursa’ya yerleşmek isteyen Kızık boyu mensuplarıyla Karakeçeliler arasında sıkıntı oluşur. Bunun üzerine Orhan Gâzi Karakecelilerden yedi kızı, Kızıklardan yedi delikanlı ile evlendirir. Böylelikle barış sağlanır. Kurulan yedi âilenin her biri bir yere yerleştirilir ve yedi köy ortaya çıkar.

Türklüğe büyük hizmet veren Necdet Sevinç, boylar hakkında özellikle kendi yöresiyle ilgili ilmî çalışmalarla bizlere ışık tutmuştur. Kızık boyunu Adana’dan Tunceli’ye, Afyon’dan Sinop ve Kayseri’ye kadar uzanan coğrafyayı diğer Türkmen topluluklarıyla berâber yurt tutan önemli bir Türkmen boyu olarak tanıtmıştır. Genel mânâda ise Gaziantep’te yaşayan önemli diğer boyları da incelemiştir bunlar: Alayuntlu, Avşar, Bayat, Bayındır, Begdili, Büğdüz, Çepni, Döger, Eymir, Karkın, Kızık, Yazır, Yüreğir’dir.

Kızık boylarının batıya giden en büyük kanadı ise Anadolu’da yaşayan Türkiye Kızıklarıdır. Kızık boylarının en güçlü olduğu ve iyi teşkîlatlandığı yer de Türkiye’dir. Gaziantep’ten Bursa’ya, Türkiye’nin birçok bölgesinde yaşamaktan olan Kızıkların, farklı şehirlerde 11 ayrı derneği bulunmaktadır. Ayrıca Kızıklar, birkaç yıl önce Kızık Derneklerini birleştirerek Kızık Dernekleri Birliğini (Federasyon) kurdular.

Kızık Dernekler Birliği Başkanlığını şu an Nafi Çağlar sürdürmektedir. Nafi Çağlar’ın dörtlükleriyle Kızık boyunu şöyle görmekteyiz:

Kızık Yürüyüşü

Bozok’un Yıldız’dan gelir soyumuz

Ciddidir, bilgedir güçlü boyumuz

Asırlardır sürer kutlu toyumuz,

Kızık han oğlu Alp erenleriz biz,

Türk târihine güç verenleriz biz

Suyu berrak, dibi belli kuyumuz,

Devlet işlerinde serttir suyumuz,

Bilin ki böyledir bizim büyümüş

Kızık han oğlu Alp erenleriz biz

Türk târihine güç verenleriz biz.

 

Not: Kızıkların en büyük toyu, Türkiye genelinden Kızık Türklerinin de katıldığı, Bolu Seben Kızık Toyudur. Altı yüz yıldır temmuz ayının ilk haftasında, Bolu’nun Seben ilçesine bağlı Kızık köyünde kesintisiz olarak yapılan Kızık toyunda şenlikler düzenlenip gelen misâfirlere etli bulgur pilavı ikram edilir.

 

Anadolu’daki Yerleşim Yerleri:

Kızık: Afyon-Sandıklı
Kızık: Amasya-Gümüşhacıköy-Saraycık
Kızık (Ravlıkızığı) : Ankara-Çubuk-Akyurt
Kızık: Ankara-Kızılcahamam (Çeltikçi)
Kızıklı: Balıkesir-Burhaniye
Kızık: Balıkesir-Manyas
Kızıksa (Kızılköy): Balıkesir-Manyas
Kızık: Bolu-Seben
Sarıkaya (Kızık) : Bolu-Kıbrıscık
Cumalıkızık: Bursa (Merkez)
Fidye Kızık: Bursa (Merkez)
Dere Kızık: Bursa-Gürsu
Hamamlı Kızık: Bursa-Gürsu
Kızıklı: Çorum-Alaca
Kızık (Hamurkesen): Gaziantep-Merkez
Övündük (Karadinek Kızık): Gaziantep-Merkez
Kızık: Kahramanmaraş-Andırın
Kızık: Kayseri-Güneşli
Kızık: Kayseri-Develi
Kargınkızıközü: Kırşehir-Kaman
Kızık (Yenigüdemen): Karaman
Kızık: Kütahya-Emet-Örencik
Kızık: Kütahya-Köprüören
Kızık: Kütahya-Simav
Kızık (Kınık):  Malatya-Arguvan
Büyük Kızık: Sinop-Gerze-Dikmen
Küçükkızık: Sinop-Gerze-Dikmen
Kızık: Sivas-Zara-Şerefiye
Kızık: Tokat-Çamlıbel
Kızık: Tunceli-Ovacık-Yeşilyazı

 

Kaynakça

(1) İslam Ansiklopedisi

(2) Faruk Sümer, Oğuzlar.

(3) Gaziantep’te Türk Boyları Çelebi Dergisi, Sayı 1 Necdet Sevinç Özel Sayısı Nisan 2020, ay 74.77