Seyahatnâmeler edebiyatın bir türü ve dönemin bulgularına atıf eden bâzen sâde bâzen de süslü nesir türleridir. Diğer edebî türler gibi seyahatnâmelerin de kendisine has bir dili ve anlatımı söz konusudur. Bu türün temel unsuru yazarın gezip gördüğü coğrafyadaki olay, bilgi ve anlayış farklılıklarından ve kültürel öğelerinden bahsetmesi ve okurlara aktarmasıdır. Edebî açıdan da anı(hâtıra) türünün bir alt türü olarak değerlendirilebilir.  İlmî açıdan incelenen ve dönemlerine ışık tutan bu edebî ve sosyo-kültürel yazılar yazılan halklar hakkında çok fazla bilgiyi aktarmaktadır. Fakat üniversitelerde sosyal bilimler kapsamında kaynak olarak kullanılmasında bazı sorunları ortaya çıkarabilmektedir. Yine de seyahatnâmeler târih bilimi açısından kullanılan belli başlı eserler olarak kabul edilmektedir. Genellikle seyahatnâmeler sosyal ve kültür târihçileri için bulunmaz, o döneme ışık tutan ve dikkatini çektiği kadar şehir târihi üzerine çalışan bilim insanlarının kaynak olarak kullandıkları metinlerdir. Bu metinleri kuşkusuz bir arada ve tanıtım yazılarını bulmak güç unsurlardır. Ama Ocak ayında bu metinlerin yirmi beşinin tanıtımı kitaplaştırarak bu alandaki eksikliğin bir nebze azaltıldığı eser Zafer Saraç’ın kaleminden Seyahat Diyen Kitaplar adıyla çıktı. Kitabın alanında birden fazla eser hakkında tanıtım ve inceleme üzerine kurulu olması bu konuda araştırma yapacak kişilere bir kolaylık sağlayacaktır.

Tanıtılan eserler dizini Türk târihi ve kültürü için en eski târihli yazılandan günümüz seyahatnâme türünün tanıtımına göre dizayn edilmiş. Târihin en eski çağlarında Türk’ün ahlâkı, kültür sâhasındaki tutumları yazarlar tarafından irdelenip eserlerin içerikleri okurun önüne çıkmaktadır. Seyahatnâme okuma kültürünün önemini bir nevi okuyucularına sevdirme gayreti ile aktarıyor yazar. Yirmi beş farklı kişinin kaleme aldığı ve değerli bilim insanlarının çevirilerinin önemini tanıtırken en önemli eksikliğimiz olan sâhaya yeni bir şahlanış ışıltısı getiriyor. Zafer Saraç, eserini hazırlarken konuya hâkimiyetini Xuan Zang Seyahatnâmesi eseri üzerine tanıtım ve inceleme yazısında belli ediyor. Gürhan Kırilen hocanın çeviri eserine hâkimiyeti ve özverili çalışması Seyahat Diyen Kitaplar adlı eserde Zafer Saraç’ın dikkat çektiği konulara açıklama getiriyor. Türkistan, Hindistan ve Çin bölgesindeki Budist bir râhip olan seyyahın gezi notları ciddi bir çalışma olması ve Türk târihinden bahseden seyahatnâme olması hasebiyle “Sunuş” ve “Önsöz”den sonra karşımıza çıkıyor. Seyahatnâmeler içine girince eserlerin inceleme aşamalarına; nasıl bir yol izlendiğinin ve akademik boyutlarına vâkıf olup olmadığının tespiti gibi konuların önemine dem vuruluyor. Bu seyahatnâmelerin çevirenlerinin her iki dile olan hâkimiyetlerine; çevirinin sâde, anlaşılır, akademik bir çalışma olmasına atıf yapılıyor.

Seyahatnâmelerin yazılış amaçlarından söz ederken seyyahların tek amaçlarının gezdikleri yerleri kaleme aldıklarını söylemenin güç olduğunu ve bazı amaçlar edindiklerini kabul etmek gerekir. Yazar, Ricoldus de Monte Crucis Seyahatnâmesi’nin yazılış ve seyyahın Orta Asya’ya geliş amacının Hıristiyan misyonerlik faâliyetleri taşıdığını şu şekilde aktarıyor sayfalarında: Ricoldus’un hayatı mercek altına alınacak olursa, onun kiliseye dinine ve tarîkatına karşı üst düzey bir adanmışlıkla hareket ettiği görülmektedir”. Diğer seyahatâme yazarlarının bazılarının amaçları yaptıkları ticâretleri artırmak, bazılarının da askerî câsusluk çalışmalarını seyyah ve tüccar kılığında istihbârat toplama çalışmaları olduğunu okurlarına aktarıyor. Zafer Saraç’ın Seyahat Diyen Kitaplar adlı eserinde kaleme alıp tanıttığı târih sâhasında bilinen İbn Fadlan, Marco Polo, Evliya Çelebi, Puşkin gibi seyahatnâme örnekleri yer alıyor. Ama buna nazaran okurların bilmediği, târihî ve kültürel öğeler barındıran önemli seyahatnâme türünde yazılan ve çeviri eserlerin tanıtım ve inceleme yazıları da bulunmaktadır.  Seyahatnâme seçimlerinde karşımıza çıkan en önemli unsurlar sırasıyla Türk târihiyle ilgili olanlar, Türk yaşam ve kültür sâhasında kaleme alınanlar, kronolojik bir sıra ile tanıtım yazılarıdır. Yüksek lisans tezi için seyahatnâmeler üzerine çalışma yapan yazar, seyahatnâme türüne hâkim olduğunu göstermiştir. 166 sayfa ve 25 seyahatnâme için tanıtım yazılarından oluşan bu kitap, seyahatnâme türü üzerine seçilebilecek kitapları konu alması nedeniyle akademik sâhanın önemli bir eseri olacaktır. Seyahatnâme türünde okuma yapmak isteyen okurların yoluna ışık tutup akademik sâhaya önemli bir eser veren Zafer Saraç’a şükranlarımızı sunuyorum.

KAYNAKÇA        

Seyahat Diyen Kitaplar Post Yayınevi,1.Baskı, Ocak 2020

 

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.