OĞUZ BOYLARINDAN: YAPARLI/YAPARLU

Yaparlı boyu, Oğuz Kağan Destanı’nda da bahsedildiği üzere Oğuzların yirmi dört boyundan biri olup Bozok koluna âittir. Bilindiği gibi târih bilimi içerisinde Bozok kolu “sağ kol” olarak yerini almaktadır. Oğuz Kağan’ın oğlu Ay Han soyundan gelen Yaparlı boyunun adı, en eski şeklinde Türkmenistan’ın boy- uruğ veya yer-yurt adları arasında yer almaktadır. Günümüz Türkmen boylarında karşılaşılan “Yapağı” (Sarık), “Yapan” (Teke), “Yapaç” ( Teke ve Esgi), “Yapban” (Yomut) gibi boy-uruğ adlarından da anlaşılacağı üzere târihte farklı adlarla karşımıza çıkmış olması yine Türk’ün târihinin de ne kadar eskilere gittiğini, köklerinin mâzîye dayandığının bir göstergesidir ki bunu daha önceki yazdığımız boylardan ve onların bilhassa isim köklerine inmemizden de görebilmekteyiz. Bahsi geçen her boyun ismi o boyun temel özelliklerini vermektedir ki yine Yaparlı boyu için de bunu söyleyebiliriz. Kelime mânâsı îtibariyle Yaparlı “misk kokulu” anlamına gelmektedir. Yaparlı’ ya misk kokulu denilmesinin sebebi en başta uzak bölgelere veyâhut bölgeler arasında kokunun yâni misk kokusunun ticâretini yapmakla ünlenmiş olmasındandır. Genellikle doğu illerine yapılan bu ticârete gerek kültürel etkileşim gerekse çeşitlilik açısından kendi değerlerine yeni değerler kattığını da öngörebiliriz. Şöyle ki, misk kokusu Türk’ün ana yurdundan çıkan Asya’da özel bir kediden elde edilirken bu zaman içerisinde özellikle Anadolu’nun doğu kısımlarına gidilip ticâret ve iletişimin artması sonucu ceylandan elde edilen kokuyu da işlediklerini söyleyebiliriz. Biz bu durumu yine kültürümüzün bir parçası olan avcılığa bağlamaktayız. Günümüzde ise buna delil olarak özellikle Diyarbakır ve Kırım bölgesinde Yaparlı boyunun Akkoyunlu ve Giraylı câmilerinin mihrap duvar harcına bu güzel kokudan kattıkları için hâlâ hoş kokmaktadır. Türk’ün değer kattığı bu coğrafyalar âdeta kültür taşıyıcılığının mührünü vurduğunu gözler önüne sermektedir.

Faruk Sümer’e göre, Kaşgarlı Mahmud ’un listesinde adı görülmeyen bu boy, Reşidüddin’in eserinde yine “Yaparlı” olarak görülmektedir. Faruk Sümer’e göre eserlerde Yaparlı ile ilgili tahrir defterlerine veyâhut bir yer adına rastlanmaması fazlaca isim değişikliğine gidilmesinin sonucu olarak belirtilmiştir. Eserini yazdığı yıllarda Çarıklı adında olan beş köyü bu boyun bir isim değişikliği sebebiyle Anadolu’da bulunduklarını ifâde etmiştir.(1) Bunun da Kaşgarlı Mahmud ’un eserinde geçen Çarıkluğ boyu ile ilgili olabileceğine dair görüşler öne sürmüştür. Adana bölgesinden Niğde’ye göç ederek Yavuz Selim döneminde orada yaşayan Dündarlu oymağının obaları arasında 9 vergi nüfuslu Çarıklı adı çok küçük bir teşekkül olup Kütahya’ya bağlı Şeyhlu kazasında 142 vergi nüfuslu oymağın da olduğunu belirtmiştir. 19. yüzyılda Aydın sancağındaki Sobuca kazasında Çarık adlı, çadırlarda yaşayan bir oymağın da mevcûdiyetinden bahsedip yine Yaparlı boyundan olabileceğini vurgulamıştır. Aynı zamanda  Batı Göktürkleri arasında On- Oklara  ait Çarlık ( Çarıklı- Cırıklı) ifâdesinin de geçtiğini görmekteyiz. Çarıklı ifâdesinin günümüzde geçtiği yerlere bakacak olursak: Uşak ili merkez ilçeye bağlı Çarık köyüne, Niğde ili merkez ilçeye bağlı Çarıklı köyüne, Mersin ili Anamur ilçesine bağlı Çarıklı Mahallesine, Manisa ili Köprübaşı ilçesine bağlı Çarıklar Mahallesine, Aydın ili Germencik ilçesine bağlı Çarıklar Mahallesine rastlanmaktadır. Hâlihazırda bilinen Bolu-Gerede’de Yeni Yaparlı, Çorum-Alaca’da Eski Yapar gibi yerleşim yerlerine tanık olmaktayız.

Not:  Boylarla ilgili listelerin değişkenliği ya da durumu incelendiğinde Kaşgarlı Mahmud’un listesinde boyların o zamanki siyâsî durumuna göre boyları bir değerlendirmeye tâbi tutup sıraladığını, Reşidüddin Fazlullah’ta ise Kaşgarlı Mahmud’a göre o günün şartlarını değil daha çok boyların eski siyâsî ve sosyal konumlarına göre boyları bir değerlendirmeye tâbi tutup sıraladığını görmekteyiz.

Kaynakça

(1) Prof. Dr. Faruk Sümer, Oğuzlar (Türkmenler) Târihleri-Boy Teşkîlâtı- Destanları, syf.259, Ankara Üniversitesi Dil ve Târih- Coğrafya Fakültesi Yayınları:170, Ankara,1972