Hayatı
Bosna Bağımsızlık Mücadelesi’nin ve Boşnak Müslümanlarının önderi Aliya İzzetbegoviç, 8 Ağustos 1925’te Bosna-Hersek’in Şamaç şehrinde doğmuştur. (Babaannesi, İstanbul-Üsküdar’li bir Türk, büyük dedesi ise Osmanlı Ordusu’nda subaydır.) Saraybosna’da Alman Lisesi’nde eğitim gördüğü yıllarda, henüz 16 yaşındayken, bir grup arkadaşıyla birlikte, ‘‘Mladi Musilmani (Müslüman Gençler Kulübü)’’ adıyla bir teşkilat kurmuş, eğitim ve hayır faaliyetleri gerçekleştirmeye başlamıştır. İzzetbegoviç, bu dönemde Bosna-Hersek Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından çıkartılan ‘‘Takvim’’ adlı dergide müstear isim kullanarak makaleler yazmış, Careva Camii’nde de paneller düzenleyerek, faaliyetlerini genişletmeye çalışmıştır. Müslüman Gençler Kulübü, özellikle 2.Dünya Savaşı yıllarında, ihtiyaç sahiplerine ulaştırdığı yardımlarla, oldukça ses getiren ve geniş çevrelerce bilinen bir teşkilat haline gelmiştir. Savaş sonrası oluşan yeni politik yapıda, Komünist Rejim’in baskılarına maruz kalan İzzetbegoviç, 1949’da tutuklanmış ve 5 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.
Yüksek öğrenimini ise Hukuk Fakültesi, ardından da Ziraat Fakültesi’ni bitirerek tamamlamıştır. Meslek hayatı boyunca 25 yıl avukatlık ve bir inşaat firmasında yöneticilik yapmıştır. 1983’te ise ‘‘İslam Deklarasyonu’’ kitabının yayınlanmasını takiben, ‘‘Avrupa’nın ortasında radikal İslami rejim kurmaya çalışmak’’ ile itham edilmiş, bu kez 14 yıllık bir ceza ile karşı karşıya kalmasına rağmen, 1988’deki siyasi af ile tekrar özgürlüğüne kavuşmuştur. (Ancak bu yargılama, kitabın, daha fazla merak uyandırmasına sebep olmuş, Yugoslavya dışındaki Müslümanlar da, İslam Deklarasyonu ile tanışmaya başlamıştır).
İkinci mahkûmiyet döneminden sonra, çalışmalarını, bu kez doğrudan siyasi alanda devam ettirmeye karar veren Aliya İzzetbegoviç, ‘‘Demokratik Eylem Partisi (SDA)’’ni kurarak partinin başına geçmiştir. Aralık 1990’da gerçekleştirilen ülkenin ilk çok partili genel seçiminden büyük başarıyla çıkan Demokratik Eylem Partisi, parlamentoda 86 sandalye kazanırken, Aliya İzzetbegoviç de cumhurbaşkanlığı makamına oturmuştur. (Aliya’nın emaneti olan Demokratik Eylem Partisi, günümüzde halâ Bosna siyasetinde varlığını sürdürmekte ve iktidar partisi olma özelliğini korumaktadır.) Mart 1992’de gerçekleştirilen referandum sonucu, Bosna-Hersek, Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nden bağımsızlığını ilan etmiş, ilerleyen süreçte eski Yugoslav coğrafyasına hâkim olan iç savaşta, Boşnaklar, Yugoslav Ordusu’nun ve Sırp Çetniklerin hedefi haline gelmiştir. İşte bu yıllarda Bosna’nın verdiği hem askeri hem diplomatik mücadelenin öncülüğünü yapan Aliya, Srebrenica Soykırımı gibi, tarihin gördüğü en büyük katliamlardan birinin yaşandığı bu dönemde, her şeye rağmen sabır ve inançla bağımsızlık ve onur mücadelesini yürütmüştür. Aliya İzzetbegoviç, İç savaş sonrası imzalanan Dayton Anlaşması ile barışın sağlandığı Bosna-Hersek’te, artık bağımsız bir ülkenin cumhurbaşkanı olarak, görevini 2000 yılına kadar devam ettirmiş, bu tarihte sağlık sorunlarını gerekçe göstererek ayrılmak zorunda kalmıştır. (Yaşadığı sağlık problemlerinde, Yugoslav cezaevlerinin kötü ve sağlıksız şartlarında geçirdiği uzun yılların önemli etkisi vardır.) Bundan 3 yıl sonra ise, 19 Ekim 2003’te Sarajevo kentinde hayata gözlerini yummuştur. Ölümüne yakın bir zamanda kendisi için bir anıtmezar hazırlandığını öğrenmesi üzerine, bunu kabul etmemiş ve şehitlerin arasında daha mütevazı bir mezarın, kendisi için yeterli olacağını ifade etmiştir. Bunun üzerine Saraybosna’daki Kovaçi Şehitliği’nde hazırlanan mezara defnedilmiştir.
Fikirleri
Yaşamı boyunca siyasi ve askeri mücadelenin içinde bulunmasına rağmen, aynı zamanda bir fikir adamı olarak karşımıza çıkan İzzetbegoviç, İslam Dünyası’nda yeni bir felsefi anlayışın yerleşmesi için çabalamıştır. Kendisine layık görülen ‘‘Bilge Kral’’ lakabı da bu nedenledir.
Faşizm, Nazizm, Komünizm gibi siyasi hareketlerin, oldukça revaçta olduğu bir dönemde, her türlü yabancı fikriyat ve ideolojiyi reddederek, çareyi ve kurtuluşu İslâm’da aramış, İslâm’ı, bir yaşam biçimi haline getirmeyi hedeflemiştir. Fakat, Batı Medeniyeti’nin gelişmesine imkân veren tecrübelerin de, İslam Dünyası tarafından mutlaka doğru tetkik edilmesi gerektiğinin de altını çizmiştir. Özellikle, ‘‘eleştirel düşünme’’ eksikliğinin, birçok zafiyetin altındaki asıl neden olduğu fikrindedir. İslam’ın özünden taviz verilmeden, güncele taşınması gerektiğini ifade etmiştir.
İzzetbegoviç, “dünyanın içine düştüğü ideolojik çatışmada İslam’ın yeri nedir?” sorusuna cevap aramaktadır. Ona göre dünya görüşlerini kabaca üç bölüme ayırabiliriz:
1 – Dinî (maneviyatçı) dünya görüşü
2 – Materyalist dünya görüşü.
3 – İslamî dünya görüşü
Hristiyanlık ve Materyalizm arasında İslam, insanlığa kurtuluş yolunu gösterecek üçüncü yoldur. Maneviyatçı dîn anlayışı ile Materyalizm arasında bir denge sistemidir. İslam, temizlik ve ibadet gibi düaliteyi birleştiren bir sistemdir.(1)
Onun düşüncesinde, özgürlük ve ahlâk, insanı yücelten ve diğer varlıklardan farklı kılan temel değerlerdir. İslâm, bu iki değerin, uyumlu birlikteliğini sağlamaktadır. Ne var ki; zamanla Müslüman toplumlarda, İslâm ile Müslümanlar arasında büyük bir mesafe oluşmuştur. Din yorumlarında, ahlâkta, siyasette, ekonomide vb. pek çok alanda gözlenen yozlaşmanın kaynağı da bu mesafedir.(2)
Kitapları
- İslam Manifestosu
- İslam Deklarasyonu ve İslamî Yeniden Doğuşun Sorunları
- Doğu ve Batı Arasında İslam
- Özgürlüğe Kaçışım
- Tarihe Tanıklığım
Gelecek Nesillere Işık Tutacak Nitelikteki Özlü Sözleri
- “Bir kelimeyi hiç aklınızdan çıkarmayın: DEVLET! Devletin ne kadar önemli olduğunu hepimiz idrak etmeliyiz. Devletsiz bir millet boşluğa düşer, rüzgârda savrulup gider.”
- ‘‘Ölmeye hazır olan insanlar, ölmeye hazır olmayanlara karşı galip gelirler.’’
- ‘‘Söylenebilecek her şeyin söylendiğine eminim, ama hepsinin duyulduğuna emin değilim.’’
- “Ben Avrupa’ya giderken kafam önümde eğik gitmiyorum. Çünkü çocuk, kadın ve ihtiyar öldürmedik. Çünkü hiçbir kutsal yere saldırmadık. Oysa, onlar bunların tamamını yaptılar. Hem de Batı’nın gözü önünde; Batı medeniyeti adına…”
- “Bize yapılan soykırımı unutursak bunu bir daha yaşamaya mecburuz, size asla intikam peşinden koşun demiyorum, ama yapılanları da asla unutmayın.”
- “İktidara gelirseniz, hal ve hareketlerinize dikkat edin. Kibirli olmayın, kendini beğenmişlik etmeyin. Size ait olmayan şeyleri almayın, güçsüzlere yardım edin ve ahlak kurallarına uyun. Unutmayın ki sonsuz iktidar yoktur. Her iktidar geçicidir ve herkes, er veya geç, önce milletin ve nihayet Allah’ın önüne hesap verecektir.”
- “Hayat kısa değil, ben onu uzun buluyorum.”
- ‘‘Bizi, yok etmekle tehdit ediyorlar; ama bilsinler ki Müslümanlar yok olmayacaktır.’’
- ‘‘Din hurafeleri yok etmezse, hurafeler dini yok eder.’’
- ‘‘Tanrısız ve insansız bir dünya cenneti kurmayı hayal edenler, bu hayallerinin enkazı altında kalmaya mâhkumdurlar.’’
- ‘‘Ve her şey bittiğinde, hatırlayacağımız şey; düşmanlarımızın sözleri değil, dostlarımızın sessizliği olacaktır.’’
- ‘‘Müslümanların hızla artan büyük nüfusuyla övünmemiz, bana şişmanlığıyla övünen ve aldığı yeni kilolardan haz duyan bir adamı hatırlatıyor. Ruhumuza, aklımıza ve başarılarımıza vurgu yapmaya ne zaman başlayacağız? Küçük ve kırılgan bir insanda bile insanlığa katkıda bulunabilecek büyük bir ruh bulunabilir. Gücümüz, bilimimiz, edebiyatımız nerede? Nerede buluşlarımız, küllî iyiliğe katkılarımız?’’
- ‘‘Allah’a yemin ederim ki; biz köle olmayacağız.’’
(Mezar taşında da yazılı olan söz…)
Dipnotlar
(1) Aliya İzzetbegoviç: Doğu ve Batı Arasında İslam – Yusuf Yavuz Yılmaz
http://www.ufkumuz.com/aliya-izzetbegovic-dogu-ve-bati-arasinda-islam-10413yy.htm
(2) Özgürlük Mücadelecisi ve İslâm Düşünürü: Aliya İzzetbegoviç – Mahmut Akın & Faruk Karaarslan – Pınar Yayınları
Kaynaklar
*Aliya İzzetbegoviç Kimdir? – T.C. Mili Eğitim Bakanlığı
*Aliya İzzetbegoviç
*Doğu-Batı Arasında İslam Birliği İdeali: Aliya İzzetbegoviç
http://www.ilem.org.tr/m/713/788/dogu-bati-arasinda-islam-birligi-ideali-aliya-izzetbegovic
*Bosna’nın Cesareti, Direnişi: Aliya İzzetbegoviç
http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=179638
*Yola İnanmış Bir Büyük: Aliya İzzetbegoviç
http://sergahdergi.com/yola-inanmis-bir-buyuk-aliya-izzetbegovic-2/
*Münevver Bir Dava İnsanı: Aliya İzzetbegoviç – Beyaz Tarih
http://www.beyaztarih.com/haberler/munevver-bir-dava-insani-aliya-izzetbegovic
*Bilge Kral, Kabri Başında Anıldı
http://www.bosnahersek.info/haberler/aliya-izzetbegovic-bilge-kral-kabri-basinda-anildi/